آرایه های شعر کار و شایستگی ادبیات نهم
درس نهم مثل آیینه، کار و شایستگی
بیت :
معنی :
اگر آینه ، عیب های تو را به درستی نشان داد ، نباید آینه را بشکنی ، بلکه درست آن است که خودت را اصلاح کنی.
آرایه :
راست و خطا : تضاد / بیت ضرب المثل ( امثال و حکم ) است./خود شکستن : کنایه از اصلاح کردن خود
« شکن » و « شکستن » هم خانواده است.
توجه :
« آیینه » و « آینه » ، جناس نیستند چون که تفاوت معنایی به وجود نمی آورند.
تاریخ ادبیات :
نظامی گنجه ای : شاعر قرن ششم که علاوه بر دیوان شعر ، پنج مثنوی دارد که به پنج گنج یا خمسه نظامی معروف اند و می تواند آن ها را به اختصار در کلمه ی « ملخ ها » معرّفی کرد.
1- مخزن الاسرار 2- لیلی و مجنون 3- خسرو شیرین 4- هفت پیکر5- اسکندر نامه
قالب شعر : قطعه
شعر از : پروین اعتصامی
تاریخ ادبیات :
پروین اعتصامی : ( 1320 - 1285 هـ . ش ) بانوی شاعر که شعرش از بهترین نمونه هایشعر تعلیمی محسوب می شود.
معنی :
دوره ی جوانی ، هنگام کار و نشان دادن لیاقت است . زمان تکبّر و خیال پردازی نیست.
لغت :
گه : زمان (مخفّف گاه / شایستگی : لیاقت ، شایسته بودن / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم
نکته دستوری :
جوانی و شایستگی : مشتق / خودپسندی : غرور و خودخواهی / پندار : خیال ، وهم
معنی :
اگر دوران خوش جوانی را از دست دادی ، دیگر نمی توانی آن را به دست بیاوری ، زیرا جوانی را در هیچ کجا نمی فروشند.
لغت :
متاع : کالا ، جنس
آرایه ادبی :
متاع جوانی : اضافه تشبیهی / فروختن و خریدن و متاع و بازار : مراعات نظیر / بازار : استعاره از دنیا
نکته دستوری :
بفروختی : ماضی ساده ( ساخت قدیم) / که : (چه کسی ) ضمیر پرسشی / خواهی خرید : فعل مستقبل ( آینده )
معنی :
قدرجوانی خودت را بدان و به دنبال حقیقت باش ، زیرا ، فرصت زندگی برای هرکس یک بار ، بیش تر نیست.
لغت :
باری : یک بار / فرصت : وقت مناسب برای انجام کاری
نکته دستوری :
در مصراع دوم ، فعل های « است » اسنادی است و « باری » مسند
معنی :
همان طوری که برای داخل شدن از در استفاده می شود نه دیوار ، تو هم تا وقتی که راه راست وجود دارد از بی راهه نرو . ( از راه راست منحرف نشود و به سمت کارهای ناشایست نرود.)
آرایه :
راست و کج : تضاد / در و دیوار : مراعات نظیر / بر و در : جناس / راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. / مصراع دوم تمثیل است.
نکته دستوری :
مپیچ : فعل نهی / هست به معنی وجود داشتن ، فعل غیر اسنادی
معنی :
از انسان های جوان مرد ، شکیبایی و تلاش را یاد بگیر و بدان که آموختن از انسان های دیگر ، ننگ نیست.
لغت :
آزادگان : جوانمردان ، وارستگان / بردباری : شکیبایی / سعی : تلاش / عار : ننگ ، عیب ، باعث سرافکندگی
نکته دستوری :
آزادگان و آموختن : مشتق / بردباری : مشتق - مرکب / سعی : ساده / بیاموز : فعل امر / عار : مسند
معنی :
تا وقتی که ، دل تو دچار آلودگی گناه نشده با بینش و بصیرت در وجود خودت و کارهایت ، اندیشه کن.
لغت :
بصیرت : بینش ، بینایی / زنگار : زنگ ، تیرگی
آرایه :
چشم و نگر : مراعات نظیر / آیینه : استعاره از دل / زنگار : استعاره از تیرگی ، لغزش و گناه / تکرار «ر» : واج آرایی
نکته ی دستوری :
درنگر : فعل پیشوندی / تا ( وقتی که ) : پیوند وابسته ساز / « را » : فکّ اضافه تا در آیینه تو / نیست ( وجود ندارد ) : فعل غیر اسنادی
معنی :
قطعاً با جمع شدن دانه ها و خوشه ها ، خرمن به وجود می آید. هیچ دانه و خوشه ای در آغاز ، خرمن و خروار نبوده است.
لغت :
خوشه : چند دانه ی به هم پیوسته / خروار : واحد اندازه گیری وزن ، مقداری زیاد از هر چیز
آرایه :
دانه و خوشه و خروار : مراعات نظیر / تکرار « خ » : واج آرایی / تکرار واژه های خوشه و خروار : تکرار
نکته ی دستوری :
« همی » در اینجا به معنی « قطعاً » و « همانا » است و قید تأکید می باشد.
توجه :
این بیت ، یادآور ضرب المثل « قطره قطره ، جمع گردد وان گهی دریا شود. » است. در ادبیات فارسی به بیتی یا جمله ای که ضرب المثلی را به یاد بیاورد ، آرایه ی تمثیل می گویند.
نکته ی دستوری :
خوشه و دانه : ساده / خروار در مصراع اول و دوم ، مسند است.
مفهوم کلی :
انسان ها باید برای رسیدن به هدف ها و موفقیت ها ، اندک اندک و گام به گام ، قدم بردارند.
معنی :
روزگار ، سراسر درس عبرت است امّا ، افسوس که انسان آگاه و هوشیاری وجود ندارد که از این همه درس ، پند و عبرت بگیرد.
لغت :
ایّام : جمع یوم ، روزها / دریغا : افسوس
آرایه :
درس و شاگرد : مراعات نظیر / تلمیح به حدیث حضرت علی (ع) : ما اکثر العبر و اقل الاعتبار : عبرت ها چه بسیارند و عبرت پذیران ، اندک.
نکته دستوری :
بیت از چهار جمله تشکیل شده است ./ در مصراع اوّل ، فعل « است » بعد از پند ، حذف شده / دریغا : اصوات « شبه جمله »
خود ارزیابی :
1- نویسنده به چه نوع ارتباط هایی در دوران نوجوانی اشاره کرده است ؟
ارتباط با خود ، یعنی توجه به لباس ، قد و قامت ، لاغری یا چاقی ، عواطف و احساسات درونی ؛ ارتباط با دیگران که وابسته به نیاز درونی اوست تا نقد و نظر دیگران را درباره ی رفتار و کردار خود بداند.
2- ویژگی های مشترک آینه و دوست را بیان کنید.
هر دو در کمال راستی و صداقت ، عیب و حسن آدم را نشان می دهند و بازگو می کنند.
3- به نظر شما چه ارتباطی میان متن و شعر درس وجود دارد ؟
هر دو آدمی را به غنیمت دانستن دوران جوانی و نوجوانی و تلاش در کسب خوبی ها و فضایل دعوت می کنند.
4- .................................
کار گروهی :
1- درباره ی مفهوم جمله ی « المومن مرآهٔ المؤمن » و ارتباط آن با درس بحث و گفت و گو کنید.
مفهوم این حدیث « المؤمن مرآه المؤمن = مؤمن آیینه ی مؤمن است. » این است که مؤمنان باید در اصلاح رفتار و گفتار یکدیگر بکوشند و معایب و محاسن خواهران و برادران دینی خود را به آن ها بگویند. در این درس هم دوستانی را که آدمی در دوره های مختلف زندگی از جمله جوانی و نوجوانی پیدا می کن مثل آیینه ای دانسته که می تواند موجب اصلاح بدی ها و کج رفتاری های انسان و تأیید و تحکیم خوبی ها و محاسن او باشد.
2- درباره ی جمله ی « رسم دوستی شکستن آیینه نیست ، درست آن است که خود را اصلاح کنیم» با هم بحث کنید.
برعهده دانش آموزان
3- برای نقد رفتار خود و دیگران به چه معیارهایی باید توجه کرد ؟
با صداقت و راستی بررسی شود ، هدف از این کار اصلاح رفتار شخص باید باشد ، گفته هایمان منطقی و همراه با دلیل و برهان باشد.
منبع مطلب : payenohom.blog.ir
مدیر محترم سایت payenohom.blog.ir لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.
کار و شایستگی ( کتاب فارسی نهم )
قالب شعر : قطعه ( ش 43 ورقه طلایی) ---- شعر از : پروین اعتصامی
تاریخ ادبیات :پروین اعتصامی : ( 1320 - 1285 هـ . ش ) بانوی شاعر که شعرش از بهترین نمونه های شعر تعلیمی محسوب می شود.
گه : زمان (مخفّف گاه ---شایستگی : لیاقت ، شایسته بودن ---خودپسندی : غرور و خودخواهی --پندار : خیال ، وهم ----نکته دستوری : جوانی و شایستگی : مشتق -خودپسندی : غرور و خودخواهی --پندار : خیال ، وهم
متاع : کالا ، جنس ----آرایه ادبی : متاع جوانی : اضافه تشبیهی( ترکیب اضافی) ---فروختن و خریدن و متاع و بازار : مراعات نظیر ---بازار : استعاره از دنیا ---خرید و فروخت: آرایه تضاد -----نکته دستوری : بفروختی : ماضی ساده ( ساخت قدیم) ----که : (چه کسی ) ضمیر پرسشی ---خواهی خرید : فعل مستقبل ( آینده )
-
مپیچ: منحرف نشو-آرایه :راست و کج : تضاد -در و دیوار : مراعات نظیر -بر و در : جناس -راه راست به در و راه کج به دیوار تشبیه شد. --مصراع دوم تمثیل است. --نکته دستوری : مپیچ : فعل نهی -هست به معنی وجود داشتن ، فعل غیر اسنادی
آزادگان : جوانمردان ، وارستگان -بردباری : شکیبایی -سعی : تلاش -عار : ننگ ، عیب ، باعث سرافکندگی-- نکته دستوری :آزادگان و آموختن : مشتق -بردباری : مشتق - مرکب -سعی : ساده -بیاموز : فعل امر -عار : مسند
بصیرت : بینش ، بینایی --زنگار : زنگ ، تیرگی --آرایه : چشم و نگر : مراعات نظیر --آیینه : استعاره از دل -زنگار : استعاره از تیرگی ، لغزش و گناه -تکرار «ر» : واج آرایی -نکته دستوری : درنگر : فعل پیشوندی -تا ( وقتی که ) : پیوند وابسته ساز -« را » : فکّ اضافه تا در آیینه تو -نیست ( وجود ندارد ) : فعل غیر اسنادی
خوشه : چند دانه ی به هم پیوسته -خروار : واحد اندازه گیری وزن ، مقداری زیاد از هر چیز-همی شد: به تدریج و آهسته آهسته تبدیل شد. -آرایه :دانه و خوشه و خروار : مراعات نظیر -تکرار « خ » : واج آرایی -تکرار واژه های خوشه و خروار : تکرار -نکته دستوری :« همی » در اینجا به معنی « قطعاً » و « همانا » است و قید تأکید می باشد.
توجه : این بیت ، یادآور ضرب المثل « قطره قطره ، جمع گردد وان گهی دریا شود. » است. در ادبیات فارسی به بیتی یا جمله ای که ضرب المثلی را به یاد بیاورد ، آرایه ی تمثیل می گویند.
نکته دستوری :خوشه و دانه : ساده --خروار در مصراع اول و دوم ، مسند است.
مفهوم کلی :انسان ها باید برای رسیدن به هدف ها و موفقیت ها ، اندک اندک و گام به گام ، قدم بردارند.
ایّام : جمع یوم ، روزها -دریغا : افسوس --آرایه : درس و شاگرد و پند : مراعات نظیر -تلمیح به حدیث حضرت علی (ع) : ما اکثر العبر و اقل الاعتبار : عبرت ها چه بسیارند و عبرت پذیران ، اندک. --نکته دستوری :بیت از چهار جمله تشکیل شده است --در مصراع اوّل ، فعل « است » بعد از پند ، حذف شده -دریغا : اصوات « شبه جمله »
منبع مطلب : www.adabyar.blogfa.com
مدیر محترم سایت www.adabyar.blogfa.com لطفا اعلامیه سیاه بالای سایت را مطالعه کنید.
درس نهم
تک بیت انتهای صفحه:
آینه چون نقش توبنمود راست
خودشکن آیینه شکستن خطاست
دانش های ادبی:
قافیه: راست ،خطاست
کنایه:خودشکن کنایه از خودت را اصلاح کن
جناس: آینه، آیینه
دانش های زبانی:
بنمود: نمایاند،نشان داد
معنی شعر:
اگر آینه ایراد و نقص تو را نشان داد،باید
آن ایراد را رفع کنی و خودت را اصلاح کنی،
نه اینکه آینه را بشکنی.
تاریخ ادبیات:
****************************************************
جوانی گه کار و شایستگی است
گهِ خود پسندی و پندار نیست
دانش های ادبی:
قالب شعر:قطعه
قافیه: پندار
ردیف: نیست
دانش های زبانی:
خودپسندی: غرور،تکبر
پندار: تصور،خیال
معنی شعر:
ای انسان، دوره ی جوانی،زمان کار وتلاش و
نشان دادن شایستگی هایت است،نه اینکه
زمان غرور و خیال و توهم
چو بفروختی،از که خواهی خرید؟
متاع جوانی به بازار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: بازار
جناس: که،به
تشبیه: متاع جوانی،جوانی را به متاع(کالا)
تشبیه کرده است.
مراعات نظیر/تناسب:متاع،بازار،خرید،بفروختی
تضاد: بفروختی،خرید
استفهام انکاری:مصراع اول پرسشی است
که مفهوم انکار دارد.
دانش های زبانی:
متاع: کالا
چو: وقتی که
معنی شعر:
ای انسان،وقتی دوران با ارزش جوانی را
فروختی و به راحتی از دست دادی،این را
بدان دوران جوانی که از دست رفته هرگز
برنمی گردد.
غنیمت شمُر،جزحقیقت مجوی
که باری است فرصت،دگربار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: دگربار
جناس: باری،بار
دانش های زبانی:
باری: بار دیگر،فرصت دوباره
دگر بار: بار دیگر
غنیمت شمر: ارزش آن را درک کن
بیت از چهار جمله درست شده است.
معنی شعر:
ای انسان،ارزش جوانی خود را بدان و به جز
حقیقت چیز دیگری را جستجو نکن،چراکه
جوانی و زندگی انسان یکبار است و تکرار
نمیشود.
مپیچ از رهِ راســــت بر راه کج
چو در هست،حاجت به دیوار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: دیوار
تضاد: راه راست، راه کج
آرایه ی ادبی:حُسن تعلیل:(مصراع دوم برای
مصراع اول در حکم تمثیل ونمونه است.)
جناس: بر،در ـ بر،به
مراعات نظیر: در، دیوار
تضاد:هست و نیست
مصراع دوم ضرب المثل است.
دانش های زبانی:
ره راست: راه راست،راه درست
مپیچ: فعل نهی از مصدر پیچیدن
معنی شعر:
سعی کن از راه راست خارج نشوی و به راه
نادرست و کج نروی،چراکه تا وقتی در هست
انسان از دیوار وارد خانه نمیشود.
زآزادگان بُردباری و ســعی
بیاموز، آموختن عـــــــــار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: عار
ضرب المثل: آموختن عار نیست،مانند:
پرسیدن عار نیست
دانش های زبانی:
عار: ننگ،عیب
آزادگان: انسان آزاده و وارسته،جوانمردان
بردباری: شکیبایی،صبوری
سعی: تلاش و کوشش
معنی شعر:
ای انسان سعی کن از انسان های وارسته،
صبر و تلاش رایاد بگیری و این را بدان
به چشم بصیرت به خود در نگر
تو را تا در آیینه ،زنگــــــــار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: زنگار
استعاره: آیینه استعاره از دل،شاعر انسان
را به آیینه ی شفاف و صاف تشبیه کرده
است.
استعاره: زنگار:استعاره از گرفتاری ها و
مشکلات زندگی،کدورت ها و آلودگی ها
دانش های زبانی:
بصیرت: بینش
زنگار: گرد و غبار
معنی شعر:
سعی کن با چشم بصیرت به خود و رفتار خود
نگاه کنی،چرا که اگر آیینه ی دلت دچار گرد و
غبار وگناه شود دیگر نمیتوانی در آن بنگری
و حقیقت وجود خود راببینی.
همی دانه و خوشه ،خروار شد
زآغاز ،هر خوشه خــــروار نیست
دانش های ادبی:
قافیه: خروار
مراعات نظیر: دانه، خوشه،خروار
آرایه ی تکرار: در عبارت "خوشه خروار"
دانش های زبانی:
دانه: بذر
خروار:واحدوزن معادل سیصدوسی و سه کیلو
معنی شعر:
حتما این را میدانی که دانه ها و خوشه ها در
کنار هم جمع میشوندو روزی خروار میشوند
و از همان ابتدا خروار نبوده اند.
همه کار ایام درس است و پند
دریغا که شاگرد هشیار نیست
" پروین اعتصامی"
دانش های ادبی:
قافیه: هشیار
مراعات نظیر: درس، پند،شاگرد
دانش های زبانی:
ایام: روزها،جمع یوم
پند: نصیحت
دریغا: افسوس
معنی شعر:
تمام زندگی و روزگار پر از درس و نکات پندآموز
است اما متاسفانه شاگرد و انسانِ آگاهی
نیست که از این درس های زندگی پند بگیرد.
تاریخ ادبیات:
پروین اعتصامی: شاعر پرآوازه ی زبان فارسی
است که در سال ۱۲۸۵شمسی در شهر تبریز
دیده به جهان گشود . سروده های او در زمینه ی
موضوع های اجتماعی ،اخلاقی و انتقادی است
و حالتی اندرز گونه دارد.پروین در سال ۱۳۲۰
خورشیدی در گذشت ،آرامگاه وی در شهر قم،
کنار صحن حضرت معصومه (س)قرار گرفته است.
منبع مطلب : drhs-adabiat.blogfa.com
