راهنماي معلم زيست شناسي 1(پاسخ فعالیت های پایه دهم)
قسمت اول
پاسخ فعاليت ها
فصل 1 – زيست شناسي ديروز امروز فردا
پاسخ فعاليتها
فعاليت ص 11
زيستشناسان ثابت کردهاند که شير مايعي « س. مجري يک برنامه تلويزيوني گفته است که درست نيست بگوييم
اين گفته درست است يا نادرست؟ .» خوشمزه است
ج. اين گفته درست است، چون يافتههاي علم قطعي نيستند و بنابراين، علم نميتواند چيزي را ثابت کند و به
علاوه، خوشمزگي موضوعي حسي، ارزشي و شخصي و انفرادي است و بتابراين، تعيين خوشمزگي در قلمرو علم
نيست.
فصل 2 - گوارش و جذب مواد
پاسخ فعاليتها
فعاليت صفحة 26 :
نام
اسکلتي )مخطط(
قلبي
صاف
ساختار
سلولهاي استوانهايشكل
سلولهاي استوانهاي
منشعب
سلولهاي دوکيشكل
عمل
ارادي
غيرارادي
غيرارادي
رنگ
قرمز
قرمز
سفيد- صورتي
تعداد هسته
چندهستهاي
چندهستهاي
معمولاً تکهستهاي
فعاليت صفحة 27 :
الف( غشاي تخممرغ مانند پردة نيمهتراوا عمل ميکند و آب درون ني به علت اسمز، بالا ميرود.
ب( درون آب مقطر، تخممرغ متورم ميشود و در آب نمک غليظ، چروکيده ميگردد. علت، اسمز است.
فعاليت صفحة 30 :
در مري، لاية بيروني از بافت پيوندي سستي تشكيل شده است که آن را به بافتها و اندامهاي اطراف آن،
متصل ميکند. به جاي مري، در صورت تمايل ميتوانيد بخشي از روده را مشاهده کنيد.
فعاليت صفحة 33 :
. در طراحي اين آزمايش، دانشآموزان بايد به اين موضوع توجه کنند که آنزيم پپسين در دماي 37 درجه
بدن فعاليت ميکند و در شرايط آزمايش بايد دما ثابت نگه داشته شود. سفيدة تخممرغ بايد پخته و ريز شود.
فعاليت صفحة 34 :
اين آنزيمها به شكل غيرفعال در لوزالمعده ترشح ميشوند و بعد در روده فعال ميشوند. البته لوزالمعده
عامل غيرفعالکننده تريپسين هم دارد.
فعاليت صفحة 37 :
در حضور نشاسته لوگول به رنگ آبي درميآيد. در لولهاي که بزاق ريخته شده است، نشاسته به
مولكولهاي سادهتر تبديل ميشود و در اثر لوگول تغيير رنگ ديده نميشود.
فعاليت صفحة 40 :
در برگة آزمايش، اين اعداد ثبت شدهاند:
تريگليسريد کمتر از 200 mg/dl / HDL بيش از 60 mg/dl / LDL کمتر از 130 mg/dl /
LDL/HDL کمتر از 3 .
چربيهاي اشباع بيشتر در غذاهاي جانوري و چربيهاي غيراشباع بيشتر در غذاهاي گياهي و روغنهاي
گياهي مانند روغن زيتون ديده ميشوند. چربيهاي اشباع )سير شده( حداکثر تعداد هيدروژن را دارند، اما چربيهاي
غيراشباع حداقل يک يا دو پيوند دو يا سهگانه دارند. چربيهاي اشباع موجب افزايش کلسترول LDL در بدن
ميشوند.
فعاليت صفحة 43 :
براي افراد بيش از 20 سال از جدول زير استفاده مي کنند :
وضعيت وزن
BMI
کمبود وزن
کمتر از 18.5
وزن طبيعي
18.5 - 24.9
اضافه وزن
29.9-25
چاقي
30 وبيشتر از آن
فعاليت صفحة 46 :
طول رودة گوشتخواران کوتاهتر از علفخواران است. بلندتر بودن طول روده، فرصت بيشتري به آن
ميدهد تا مواد غذايي موجود در غذاي گياهي را جذب کند.
فصل 3 - تبادلات گازي
پاسخ فعاليتها
فعاليت ص 49
2 ( هنگام دم از انتهاي لوله ي بلند داخل ظرف A و هنگام بازدم از انتهاي لوله ي بلند داخل ظرف B حباب
خارج مي شود.
3 ( تغيير رنگ در ظرف B مشاهده مي شود.
4 ( با گذشت زمان تغيير رنگ در ظرف A نيز مشاهده مي شود.
پاسخ به پرسشها :
الف ( انتهاي لوله بلند متصل به لوله ي مرکزي داخل مايع ظرف B قرار دارد بنابراين هنگام دم مايع بر اثر مكش
ايجاد شده وارد اين لوله مي شودو هوا از لوله ي کوتاه متصل به لوله ي مرکزي وارد مي شود. البته اين هوا از
خارج از طريق لوله بلند ظرف A وارد اين ظرف مي شود. هنگام بازدم هواي ظرف A راهي براي خروج ندارد
پس هواي زيادي وارد اين ظرف نمي شود.در حاليكه هوا از طريق لوله ي بلند وارد مايع ظرف B شده و در
نهايت به وسيله ي لوله ي کوتاه ظرف B خارج مي شود
ب ( در ظرف مربوط به لولهي هواي بازدمي ) ظرف B ( که حباب هاي هوا از آن خارج مي شوند.
ج ( بله هواي بازدمي به ظرف A نيز وارد مي شود البته به مقدار کم اين هوا مستقيما وارد مايع نمي شود و تنها با
سطح آن تماس مي يابد در نتيجه تغيير رنگ کندتر و به صورت تدريجي انجام مي شود.
فعاليت ص 57
1 - عدد حاصل ظرفيت واقعي را نشان نمي دهد زيرا هميشه بين نيم تا يک ليتر هوا در شش ها باقي مي ماند.
2 - کافي است با اندکي تمرين از طريق لوله عمل دم ) به تنهايي ( انجام داده شود . بديهي است که عمل بازدم نيز
معادل دم خواهد بود.
فصل 4 - گردش مواد در بدن
پاسخ فعاليتها
فعاليت صفحة 66 : تشريح قلب گوسفند
نشانههاي سطح پشتي: - حالت برآمده دارد )محدب(.
- رگ هاي آکليلي )کرونر( در آن، حالت اُريب است.
- در اين سطح، بيشتر سرخرگها ديده ميشوند.
نشانههاي سطح شکمي: - حالت صاف يا تخت دارد.
- رگ اکليلي در آن، حالت عمودي دارد.
- در اين سطح، بيشتر سياهرگها ديده ميشوند.
تشخيص سمت چپ و راست قلب:
1 . قرار دادن سطح پشتي روي سينه و سطح شكمي به سمت جلو- در اين
حالت چپ و راست قلب مطابق دستهاي چپ و راست است.
2 . سمت چپ قلب ضخامت بيشتري دارد و با لمس کردن، ديوارة آن را
ميتوان تشخيص داد.
3 . با وارد کردن سوند به داخل سرخرگها و ادامة آن، که به کدام حفرة
قلب وارد ميشود. از سرخرگ آئورت سوند به سمت بطن چپ و از
سرخرگ شش سوند به سمت راست قلب، هدايت ميشود.
- علت قطور بودن بطن چپ به وظيفة آن برميگردد که با انقباض آن خون به تمام بدن فرستاده ميشود و اين عمل
مستلزم ماهيچهاي قوي و قطور است.
- رگهاي کرونر )آکليلي( در جلو و عقب متفاوتاند. در جلو حالت مورب و در عقب عمودي هستند.
- ديوارة سياهرگها ضخامت کمتري دارند ولي ديوارة سرخرگها ضخامت بيشتري دارند. اگر سرخرگها را با
انگشت فشار دهيم و رها کنيم دوباره به حالت اول برميگردند ولي ديوارة سياهرگها روي هم خوابيده است.
فعاليت صفحة 69 : بالاي صفحه
1 . اهميت اين فاصلة زماني در اين است که فرصت کافي براي پر شدن بطنها وجود داشته باشد.
در اين فاصله خون از دهليزها وارد بطنها ميشود و بطنها با خون پر ميشوند.
2 . چون بطنها خون را به سمت بالا و به درون سرخرگها مي فرستند براي تخلية کامل بطن بهتر
است انقباض از پايين شروع و به سمت بالا ادامه يابد.
فعاليت صفحة 69 : پايين صفحه
سيني دهليزي بطني
الف( در مرحلة استراحت عمومي بسته باز
انقباض دهليزي بسته باز
انقباض بطني باز بسته
ب( زمان يک چرخه )يک ضربان( 8 / 0 = 4 / 0 + 1 / 0 + 3 / 0
75 = 8 / 0 ثانيه ÷ 60 = 1 دقيقه
پ(
1 . وقتي که فشار بطن از آئورت بيشتر شود، فشار بطن 7 / 6 است، فشار
آئورت 6 / 10 است در اين حالت دريچههاي سينه، بسته هستند. با افزايش
فشار بطن چپ از 7 / 6 به 3 / 17 در اين فاصله فشار بطن از آئورت بيشتر
ميشود و خون به درون آئورت جريان پيدا ميکند. پس جواب بين 2 / 0
تا 3 / 0 ثانيه است.
2 . وقتي فشار بطن از دهليزها بيشتر است، در دو رديف اول، فشار دهليز بيشتر
از بطن است ولي در فاصله 1 / 0 تا 2 / 0 که فشار بطن از 7 / 0 به 7 / 6 ميرود،
فشار بطن از دهليز بيشتر و دريچههاي دهليزي بطن بسته ميشوند و در
ادامه نيز چون فشار بطنها از دهليزها بيشتر است اين دريچهها بسته هستند،
يعني از 2 / 0 بسته ميشوند و تا انتهاي 4 / 0 بسته هستند.
3 . وقتي که فشار آئورت از بطن بيشتر باشد، سينيها بستهاند و وقتي فشار
بطن از دهليز بيشتر باشد دو بسته ميشود که اين حالت در زمانهاي 2 / 0
و 4 / 0 هر دو نوع دريچه بسته هستند.
فعاليت صفحة 70 : پايين صفحه
ml = cc 5000 = Lit 5
برونده قلب = حجم ضربهاي * تعداد ضربان قلب در دقيقه
5000 = حجم ضربهاي * 75
500075=66/1
يعني در هر ضربان حدود 66 ميليليتر خون از بطن وارد سرخرگ ميشود.
بطن چپ . آئورت
بطن راست . سرخرگ شش
فعاليت صفحة 73 :
روش اندازهگيري فشار خون
صفحة پيوست به آن اضافه شود.
فعاليت صفحة 74 :
مصرف قهوه يا نسكافه )قهوه آماده( در بيشتر موارد فشار خون را بالا ميبرد. بنابراين، خوردن زياد آن
توصيه نميشود. مقدار کم آن در روز ميتواند مفيد باشد.
فعاليت صفحة 75 :
بين شكل و عمل هريک از مويرگها، رابطة مستقيمي وجود دارد. هرجا لازم باشد مواد زيادي بين مويرگ
و اندام مبادله شود منافذ بيشتر و گشادتر به وجود آمده است، مثل مغز استخوان . در اينجا لازم است سلولهاي
ساخته شده نيز به مويرگ وارد شوند.
در بعضي قسمتها مثل مغز ورود مواد بايد به شدت کنترل شود تا هر مادهاي وارد و خارج نشود .اين اندام فقط
به اکسيژن و گلوکز نياز دارد بنابراين مويرگهاي پيوسته در آن بوجود آمده است .
در بعضي اندامها مثل روده و کليه نيز منافذ روي مويرگ زياد هستند، ولي اين منافذ کنترلشده هستند تا
جذب و دفع مواد با کنترل صورت گيرد.
فعاليت صفحة 77 :
در بالة دمي، رگهايي که خون را به انتهاي باله ميبرند سرخرگ و آنهايي که از باله خارج ميکنند
سياهرگ هستند و چون در ميكروسكوپ مرکب، تصوير معكوس است جهت آنها را برعكس ميکنيم. اگر از
ميكروسكوپ استريو يا تشريحي استفاده ميکنيد، تصوير معكوس نيست و آنچه را ميبينيد جهت آن صحيح است.
فعاليت صفحة 81 : بالاي صفحه
- براي اينكه بتواند هموگلوبين بيشتري را در خود جاي دهد.
- براي اينكه بتواند در مواقع لازم خم شود و مثلاً از درون مويرگها عبور کند. اگر فرو رفته نبود
نميتوانست به آساني خم شود.
- هموگلوبين ميتواند در آب حل شود. اگر درون گويچههاي قرمز نبودند فشار اسمزي خون بالا ميرفت
يا هموگلوبين در پلاسما تجزيه و دفع ميشد .
فعاليت صفحة 81 : پايين صفحه
1 . 4000 تا 10000 در ميكروليتر خون WBC-
تا 5 ميليون در ميكروليتر خون RBC-
در هر ميكروليتر خون 250000 platelet
2 . mg/dl کمتر از 200 -STG
mg/dl کمتر از 200 کلسترول
mg/dl بيشتر از 60 HDL
کمتر از mg/dl 130 LDL
3. تعداد 5000 * mL 1000000 * Lit 5
تعداد RBC در خون 25000000000 =
250000000 = 1 * %
روزانه تخريب و بايد جايگزين شوند.
فعاليت صفحة 82 :
گسترش خوني را ميتوان با استفاده از رنگهاي گيمسا يا ... رنگآميزي کرد.
فصل 5 - تنظيم اسمزي و دفع مواد زائد
پاسخ فعاليت ها
توضيح فعاليت صفحة 90
تشريح کليه گوسفند
در بيشتر کليه ها که چربي هاي اطراف آن جدا شده است ميزناي کنده شده و فقط سرخرگ از کليه آويزان است.
اگر چربي ها ي اطراف کليه کنده نشده باشد با احتياط آن ها را جدا کنيد و در بين آنها ميزناي ، سرخرگ و
سياهرگ کليوي را تشخيص دهيدمطابق شكل کتاب
ميزناي از بقيه ضخيم تر است و حالت توپري را از بيرون نشان مي دهد و بافتهاي تشكيل دهنده آن نرم هستند .
سرخرگ ديواره ضخيمي دارد که با فشار دادن آن دوباره به حالت اول برمي گردد.
سياهرگ ديواره نازکترو روي هم افتاده اي دارند و درون آن گاهي خون ديده مي شود .
بعد از برش طولي و تشخيص بخش قشري و مرکزي ستون هاي کليوي را مشاهده کنيد در زير آن ها رگ هاي
بين هرمي در کنار هم قرار گرفته اند که از روي ضخامت ديواره مي توان سرخرگ يا سياهرگ بودن آن ها را
تشخيص داد .اين رگ ها به رگ هاي قوسي و سپس شعاعي متصل مي شوند . با قرار دادن قيچي روي اين رگ ها
و بريدن ستون هاي کليوي هرم هاي کليوي مشخص و قابل شمارش مي شوند. تعداد هرم ها متفاوت و از 12 تا 18
عدد در دو قسمت کليه ديده مي شوند .
فصل 6 - از ياخته تا گياه
پاسخ فعاليت ها
فعاليت صفحة 102 :
الف( اين فعاليت به منظور خودارزيابي دانشآموزان از آن چيزي است که دربارة ياختة گياهي، ياد
گرفتهاند. چنين فعاليتهايي به يادگيري معنادار و رفع کجفهميهاي آنها، کمک ميکند. دانشآموزان ميتوانند از
مواد متفاوتي، اين مدل را بسازند.
ب( در بعضي ميوهها، ژلهاي شدن تيغة مياني به نرم شدن ميوهها و در بعضي ميوهها، سخت شدن به علت
چوبي شدن ديوارهها، ميانجامد.
فعاليت صفحة 103 :
در اين فعاليت، دانشآموزان واکنش ياختهها را هنگام پلاسموليز و تورژسانس، مشاهده ميکنند. در
صورتي که اگر در استفاده از آب معمولي، حالت پلاسموليز، مشاهده شود، به اين معني است که مقدار نمکهاي
معدني آب، زياد است. آنها در پيشبيني عملكرد ياختة جانوري در محيطي با فشار اسمزي کم، بايد تأثير نبودن
ديوارة ياختهاي در ياختههاي جانوري را، در نظر داشته باشند.
در طراحي آزمايش، کافي است آنها به اين نكته اشاره کنند که ياختههاي جانوري را بايد در آب مقطر
قرار داد.
در طراحي آزمايش، براي تغيير در اندازه يا وزن بافت، کافي است که براساس روش علمي گروه تيمار و
گواه را تشكيل دهند و اين دو متغير را در محيطهاي غليظ و رقيق بررسي کنند.
فعاليت صفحة 104 :
برگ کلم بنفش وقتي در آب با درجة طبيعي باشد، معمولاً تغيير چنداني در رنگ آب ايجاد نميکند)که
آن هم به علت برش برگ با چاقوست(، اما جوشاندن آن، که سبب مرگ ياختهها و تخريب غشاي زيستي ميشود،
سبب رنگي شدن آب ميشود.
فعاليت صفحة 105 :
تغيير سبزديسه به رنگديسه. در زمانهاي متفاوت نمونه هاي ميكروسكوپي تهيه و مشاهده کرد.
فعاليت صفحة 108 :
هوا هم در سبک شدن اندام گياهي و کاهش مقاومت در برابر جريانهاي آبي و هم در تأمين اکسيژن براي
ياختههاي گياه، عمل ميکند.
فعاليت صفحة 110 :
الف( در تهية اين جدول، دانشآموزان بايد نقش و ساختار ياختهها را در سامانة بافت زمينهاي بنويسند. به
عبارتي شباهتها و تفاوتها را در جدول بياورند و آنها را مقايسه کنند.
ب( نقش آب در گياه از مواد ساخته شده، بيشتر است. براي به گردش درآمدن آب در گياه، هميشه حجم
عظيمي از آب، تبخير ميشود. بنابراين، گياه به آوندهاي چوبي بيشتر از آوندهاي آبكشي، نياز دارد. همچنين،
دانشآموزان بايد اين را در نظر داشته باشند که بخش عمدة گياه، توانايي غذاسازي را دارد.
فعاليت صفحة 112 :
براي مشاهدة ساختار نخستين ريشه و ساقه و مقايسة اين ساختارها در گياهان تکلپه و دولپهاي، طراحي
شده است. آبي متيل، ديوارههاي چوبي را به رنگ آبي و کارمن زاجي، ديوارههاي سلولزي را به رنگ قرمز
درميآورند و به اين ترتيب، محدودة آوندهاي چوبي و آبكشي، مشخص ميشود.
فعاليت صفحة 115 :
الف( کافي است که دانشآموزان اين سرلاد را از نظر محل قرارگيري و نتيجة فعاليت آنها، باهم مقايسه
کنند.
ب( اين پژوهش با کمک آموزشي که در فعاليت صفحة 112 ديدهاند، انجام ميشود. اين فعاليت در جهت
توجه هرچه بيشتر به محيط اطراف و علاقمند شدن به شناسايي گياهان، طراحي شده است.
فعاليت صفحة 116 :
هردو فعاليت الف و ب، براي توجه دادن دانشآموزان به حفظ محيطزيست و ذخاير طبيعي، طراحي
شدهاند. ضمن اينكه زمينههايي براي تمرين پژوهشهايي است که زيستشناسان در مقياس بزرگتري، انجام
ميدهند. قسمت ب در اين فعاليت، به خوبي ميزان يادگيري دانشآموزان از آنچه در اين فصل آموختهاند را نشان
ميدهد.
فصل 7 جذب و انتقال مواد در گياهان –
پاسخ فعاليت ها
فعاليت ص 119 -
هر چه ميزان شن بيشتر ، نفوذپذيري بيشتر، زه کشي بيشتر، تهويه بيشتر، مواد غذايي کمتر خواهد بود
هررر چرره ميررزان رس بيشررتر ، نفوذپررذيري کمتررر، زه کشرري کمتررر، تهويرره کمتررر، مررواد غررذايي بيشررتر خواهررد
بود
مخلوطي از رس وشن براي خاک مناسب است.
فعاليت ص 121
ايرن آزمرايش بره روش هراي مختلرف ميتوانرد انجرام شرود بره شررط آن کره برر اسراس روش علمري اسرتوار -
باشررد. يكرري از بهترررين روشهررا کاشررت گيرراه در محلولهرراي هيرردروپونيک و يررا محرريط کشررت اسررت. ايررن
محيطهراي کشرت داراي همره عوامرل و شررايط مرورد نيراز برراي رشرد اسرت بره جرز يرک عامرل. بنرابر ايرن
ميتوان هر نوع تغييرر رشرد و يرا تغييررات ظراهري را بره آن نسربت داد. روشرهاي علمري ديگرر نيرز ميتوانرد مرورد
پذيرش قرار گيرد.
فعاليت ص 129 -
بخش ت( زيرا نوارهاي عرضي)شعاعي( مانع از رشد قطري شده ولي مانع افزايش طول نميشود.
فعاليت ص 130 )بالا(
بخررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررش
پ( بلرررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررررره
بخررش ت( بررا توجرره برره بزرگنمررايي ميكروسرركوپ ميرردان ديررد را محاسرربه کرررده و تعررداد روزنرره هررا را در
واحد سطح)معمولا ميكرومتر مربع( محاسبه ميکنيم.
بخش ث(
ميخک
شمعداني
تره
فعاليت ص 130 پايين
ب( در روشررنايي روزنرره هرراي موجررود در آب خررالص و 5 / 0 درصررد کلريررد پتاسرريم برراز و در محلررول 4
درصرد آب نمرک بسرته انرد. روزنره هراي تيمرار تراريكي همگري بسرته انرد. ميرزان براز شردن روزنره هرا ترابع
عوامل دروني و بيروني اسرت و اگرر همره شررايط بره جرز يكري ثابرت باشرد ميتروان نتيجره گرفرت کره آن متغيرر
عامرل رفترار روزنره هاسرت. در محلولهراي روشرنايي ميرزان براز برودن يرا بسرته برودن وابسرته بره غلظرت مرواد
محلول است. بنابر اين منفذ روزنه ها در محلول نيم درصد با آب خالص تفاوت دارد.
پ( در بسررياري از گياهرران خشرركي روزنرره هرراي هرروايي در روز برراز و در ترراريكي تررا حرردود زيررادي بسررته
ميشرروند کرره علررت آن عملكرررد پمررپ هرراي پتاسرريم و کلررر در مجرراورت نررور و نيررز تجمررع بعضرري قنرردا در
سلولهاي نگهبان روزنه است.
