۱ -مفهوم »متن « را با ذکر دو مثال توضیح دهید؟

)هر چیزی که ذهن ما را به پویایی در آورد متن است . در این کتاب مقصود ما از متن ، آثار شعر و نثر فارسی است.

برای نمونه کتاب ها معمولا متن دیداری هستند و اگر خوانده شوند به آن ها متن های شنیداری یا خوانداری می

گویند. صداهایی که می شنویم )شنیداری(, بویی که حس می کنیم بویایی(, مزه ای که می چشیم )چشایی( و... نیز

متن محسوب می شوند.

۲ -یکی از آسانترین و کاربردی ترین شیوه ها در بررسی و تحلیل متن چیست ؟

متن از سه دیدگاه زبان، ادبیات و فکر یعنی در سه قلمرو بررسی شود : زبانی، ادبی، فکری .

۳ -با توجه به قلمرو فکری، دیدگاه خود را درباره ی محتوا و موضوع سروده زیر بنویسید.

*... آب را گل نکنیم/ در فرودست انگار ،کفتری می خورد آب / یا که در بیشةدور،سیره ای پر می شوید /یا درآبادی

،کوزه ای پُر می گردد/ آب را گل نکنیم ،شاید این آب روان ُمی رود پای سپیداری تا فرو شوید اندوه دلی،دست

درویشی شاید ،نان خشکیده فرو برده در آب... »سهراب سپهری«

این متن عرفانی است و سپهری با کمک گرفتن از طبیعت و با دیدگاه عرفانی، تلاش می کند مهربانی و دوستی را

میان همه ی پدیده های هستی مطرح کند. شاعر در این شعر از شهر گمشده وسرزمین آرمانی اش سخن می گوید

وخوش بین است و خوشبینی را القا می کند . آب تمثیلی است برای تمام زندگی، وگل نماد نادرستی وکژی است

.روح بزرگ سپهری در این سروده مشهود است.

۴ -در خوانش شعر زیر، به چه نکاتی باید توجه کرد؟

* نهنگی بچه خود را چه خوش گفت به دین ما حرام آمد کرانه

به موج آویز و از ساحل بپرهیز همه دریاست ما را آشیانه »اقبال لاهوری«

خوانش درست شعر )چشم خوانی( با هدف کشف لحن شعر، یکباره خواندن شعر بدون گسست، پس از خواندن

شعر متوجه می شویم لحن خواندن این شعر، روایی داستانی است زیرا یک داستان کوتاه، با مفهوم تلاش و کوشش

و دوری از سستی است که شاعر آن را به خواننده انتقال می دهد. در ابتدا متن به آهنگ نرم و ملایم خوانده می

شود و در ادامه به تناسب فضای داستان و شخصیت ها، از لحن های دیگر بهره می جوید.

۵- سروده زیر را بخوانید و با توجه به قلمرو ادبی »کنایه، تشبیه، تشخیص، مثل ومراعات نظیر « را شناسایی

کنید.

*هر که زین گلشن لبی خندان تر از گل بایدش خاطری فارغ ز عالم چون توکل بایدش

خُرده ای از مال دنیا در بساط هر که هست جبهة وا کرده ای پیوسته چون گل بایدش

هر که می خواهد که از سنجیده گفتاران شود بر زبان،بند گرانی از تأمّل بایدش

صبر بر جور فلک کن تا بر آیی رو سفید دانه چون در آسیا افتد تحمّل بایدش

قطرة آبی که دارد در نظر گوهر شدن از کنار ابر ،تا دریا تنزل بایدش »صائب تبریزی«

بیت اول:چون توکل تشبیه /لب خندان گل تشخیص /گل و گلشن مراعات نظیر

بیت دوم: تشبیه جبهه )پیشانی( به گل جبهه وا کردن : کنایه از گشاده رویی

بیت سوم:بند گران به زبان داشتن کنایه از سکوت کردن

بیت چهارم:روسفید شدن کنایه /فلک تشخیص/ مصرع دوم : ضرب المثل

بیت پنجم: قطره آب، ابر، دریا :مراعات نظیر /قطرة آبی که دارد در نظر : تشخیص

۶ -با توجه به متن زیر ، به پرسش ها پاسخ دهید

پاسخ خودارزیابی های علوم وفنون ادبی ۱ دهم علوم انسانی نویسنده و تدوین کننده : عطاءالـــه روشنی

===============================================================

 

الف دو ویژگی زبانی را استخراج کنید.

۱ -کاربرد »ی« استمراری در آخر فعل به جای »می« استمراری در اول فعل « پنداشتی) می پنداشت(۲ -کاربرد

دستور تاریخی نمونه کاربرد »اندر« به جای »در«۳ -استفاده از واژه ی عربی »اقربا« به جای نزدیکان۴-سادگی و

روانی جملات۵ -کاربرد جمله های کوتاه : خوابگزاری دیگر بیاوردند

ب- چه عاملی سبب شد خلیفه ، رفتاری متفاوت با دو خوابگزار داشته باشد ؟

تفاوت در شیوه ی بیان ، توجه به موقعیت ومقتضای سخن ، انتخاب و گزینش کلمات و اصل بلاغت موجب شد

خلیفه از دو گفته ، برداشت هایی متفاوت داشته باشد.

۷ -حکایت زیر را بخوانید و آن را از دید قلمرو ادبی و فکری، بررسی کنید.

*روزی شخصی پیش بهلول، بی ادبی نمود.بهلول او را ملامت کرد که چرا شرط ادب به جا نیاوردی؟

او گفت: چه کنم ؟آب و گل مرا چنین سرشته اند .

گفت: آب و گل تو را نیکو سرشته اند ،امّا لگد کم خورده است ! » لطایف الطوایف«

قلمرو ادبی: آب و گل مراعات نظیر/ بی ادب، ادب : تضاد/ آب وگل مجاز از وجود انسان /بهلول : تلمیح/ آب و

گل تو را نیک سرشته اند... ضرب المثل

قلمرو فکری: نویسنده در قالب طنز می گویدسرشت همة انسان هانیکو آفریده شده است و فقط تربیت موجب

برتری وتفاوت انسان ها می شود. به اهمیت تربیت درست اشاره کرده است و با نگرش تعلیمی واندرزی تلاش می

کند بی ادبی را نکوهش کند.