طرح درس آزاد فارسی هفتم درس 15 ادبیات بومی

جشن تیرگان یا تیرماه سیزّه شو

در گاهشماری (تقویم) طبری ،تیرماه از فصل و خزان و پاییز یعنی آبان ماه است . شب سیزدهم این ماه که به «لال شو» معروف است تبرک و تقدسی خاصی نزد مردم مازندران دارد .

این رسم یادگاری از دلاوری های مردمان پاک سرشت این مرز و بوم است وآن نبرد اصلی ایرانیان و تورانیان است که در مازندران رخ می دهد.در این نبرد افراسیاب تورانی برمنوچهر پادشاه ایران چیره می شود ایرانشهر به خطر می افتد

آرش تیرانداز، با نهادن جان خود در تیر، مرز ایران و توران را مشخص می کند. بعد ها که مازندرانی ها به آیین زرتشتی روی می آورند بر مبنای این نبرد تاریخی، این واقعه را روز رهایی مازندران از چنگال تورانیان دانستند و این روز را جشن گرفتند و گرامی داشتند .

در قدیم مرد میانسال و خوش نامی به نام «شیش دار» عصر روز داوزدهم تیر طبری به حمام رفته و غسل سکوت می نمود . این سکوت به نشانه ی خویشتنداری و مقاومت در برابر هوای نفس بود . لباس تمیزی می پوشید و بعد از نماز و صرف شام به همراه یک تن دیگر به نان« کیسه دار » در کوچه ها به را افتاده به در خانه ها می رفتند و با خواندن شعر، از صاحب خانه هدایایی دریافت می کردند.در این شب خانواده ها دور هم جمع می شدند و تا پاسی از شب ،جشن می گرفتند و حافظ خوانی می کردند و بچه ها هم در کوچه وبرزن این شعر طبری را می سرودند:

لال اِنه لال اِ نه ( لال می آید لال می آید.)

پیسه گَنده خوار اِنه ( کسی که «پیسه گنده » غذای محلی می خورد می آید.)

سر خان سِوار اِنه. (سوار اسب سفید می آید.)

سال اِتا وار اِنه ( سالی یک بار می آید.)

مه مار بِرار اِنه (برادر مادر می آید.)

چوخا پَشِلوار اِنه (در حالی که کت و شلوار پشمینه دارد می آید.)

تندرستی و دلخوشی (صاحب خانه تندرست و دلخوش باشد. )
فِراونی و فِراونی (فراوانی باشد فراوانی باشد.) «بازخوانی تاریخ مازندران،‌اسدالله عمادی»

خودارزیابی

1- در گاهشماری (تقویم ) طبری تیرماه ، چه تاریخی می باشد؟

2– چرا مردم مازندران شب «لال شو » را جشن می گیرند؟

3- چگونه می توانیم آداب و رسوم محلی را حفظ کنیم و از نابودی آن جلوگیری به عمل آوریم؟

4- ............................................................................................................ ؟

دانش های زبانی و ادبی :

نکته اول :

به جمله های زبان طبری وجمله های زبان فارسی دقت کنید:

مِه مار بِرار اِنه . برادر مادرم می آید.

قشنگ ریکا اِنه . پسر زیبا می آید.

در زبان طبری بر عکس دستور زبان فارسی ، اول صفت یا مضاف الیه می آید بعد موصوف یا مضاف الیه. مثل جمله طبری «مِه مارِ بِرار اِنه » کلمه «برار» مضافٌ الیه است و کلمه «مار » مضاف می باشدو همچنین جمله « قشنگ ریکا اِنه .» کلمه قشنگ ، صفت است و کلمه «ریکا » موصوف می باشد.

نکته دوم :

مراسمی مثل :

نوروزخوانی ، چهارشنبه سوری ، سفره هفت سین ، ‌مارمه (مادرمه )‌، ونوشه گردی ، لال شو و .......

این جشن ها و رسم ها ،روش ها و عادت های زندگی مردم مازندران را نشان می دهد که در اصطلاح به آن « آداب و رسوم مردم مازندران » می گویند. آداب و رسوم هر ملت نشان دهنده ،‌ میزان پیشرفت تمدن و فرهنگ آن ملت می باشد.

- در نوشتن املا به زبان طبری به نحوه تلفظ و مطابقت آن با شکل نوشتاری دقت شود.

- یکی از راه های تقویت املا به زبان طبری ، عادت به صحبت کردن با این زبان است.

- باید برای ترویج و به کاربستن لغت های زبان طبری، لغات فراموش شده را در زندگی روزمره به کار گیریم.

کار گروهی :

1- در مورد نمونه دیگری از آداب رسوم مردم مازندران در کلاس گفت و گو کنید ؟

2- مراسم جشن تیرگان را به صورت نمایشی در کلاس اجرا نمایید ؟

3 – درمورد شباهت ها و تفاوت های زبان طبری و زبان فارسی درکلاس گفت و گوکنید؟

فعالیت های نوشتاری :

1- جمله های طبری زیر را به فارسی برگردانید :

الف ) مِن قشنگ گل رِ بَچیمه . ( )

ب ) اِما عمو وَچه هَسته می . ( )

2- در مورد پیام دو بیتی زیر توضیح دهید :

امیر گُته مِه کار چی زار بَیّه / مِه پوس کِلا شال ناهار بَیّه

کال چَرمه دار زین سوار بَیّه / منه پَلی مال پّلیِم جار بَیّه (امیرپازواری)

( امیر می گفت که کارم ، چه زار شده است ؟ کلاه پوستین من ، ناهار شغال شده است. آنکه چرم خام می پوشید سواربر اسب زین کرده شده است و بستر و خوابگاه من ، تبدیل به رویش علف های هرز شده است.)

شعر خوانی :‌ « بهاری خونِش »

بِموئه ،‌ مَستونه و شاد بِموئه

بِموئه ها کنه آباد بموئه

بموئه ، با برکت سرشار بموئه

بِموئه ، سَرخِش پِربار بِموئه

بموئه ، خِش بموئه ، اردوی بِهار بموئه

« آیین های باستانی ، محسن مجیدزاده »

منبع