درس اول
خواجه عبدالله انصاری، عارف بزرگ قرن پنجم هجری، یکی از نویسندگان برجستهٔ ادبیات فارسی است. او در مناجات نامه، مجموعه‌ای از مناجات‌های خود را به نثر مسجع و دلنشین نگاشته است.
در این درس، مناجات اول مناجات نامه را بررسی میکنیم. این مناجات با ستایش خداوند آغاز می‌شود:
به نام آن خدایی که نام او راحت روح است و پيغام او مفتاح فتوح است و سلام او در وقت صباح مؤمنان را صبوح است و ذکر او مرهم دل مجروح است و مهر او بلانشينان را كشتی نوح است
در این بند، خداوند با صفت‌های «راحت روح»، «مفتاح فتوح»، «صبوح»، «مرهم دل مجروح» و «کشتی نوح» توصیف شده است. این صفت‌ها، نشان‌دهندهٔ رحمت، مهربانی، لطف و هدایت خداوند است.
در ادامهٔ مناجات، خواجه عبدالله انصاری، از خداوند درخواست می‌کند که:
جان ما را صفای خود ده و دل ما را هوای خود ده و چشم ما را ضيای خود ده و ما را آن ده كه آن به
در این بند، خواجه عبدالله انصاری، از خداوند می‌خواهد که روح و روان او را پاک و نورانی کند، دل او را از عشق و محبت خود پر کند، چشم او را به نور خود روشن کند و به او بهترین‌ها را عنایت کند.
در پایان مناجات، خواجه عبدالله انصاری، از خداوند طلب بخشش می‌کند:
الهی عبدالله عمر بكاست امّا عذر نخواست الهی عذر ما بپذير و بر عيب های ما مگير الهی ، ترسانم از بدی خود بيامرز مرا به خوبی خود
در این بند، خواجه عبدالله انصاری، از خداوند می‌خواهد که او را به خاطر گناهان و اشتباهاتش ببخشد. او از خداوند می‌خواهد که از بدکرداری‌های او چشم‌پوشی کند و او را به خاطر خوبی‌های خود ببخشد.
بررسی ساختاری مناجات اول
مناجات اول، از نظر ساختاری، دارای ویژگی‌های زیر است:
- سجع: در این مناجات، از سجع به‌طور گسترده استفاده شده است. سجع، آرایهٔ لفظی‌ای است که در آن، کلمات یا عبارات پایانی دو یا چند جمله یا بیت، از نظر آوایی با هم شباهت دارند.
- تلمیح: در این مناجات، به آیات قرآن، احادیث و اشعار دیگر اشاره شده است.
- مراعات نظیر: در این مناجات، از آرایهٔ مراعات نظیر به‌طور گسترده استفاده شده است. مراعات نظیر، آرایهٔ ادبی‌ای است که در آن، دو یا چند کلمهٔ هم‌خانواده در یک جمله یا بیت به‌کار می‌روند.
- تضاد: در این مناجات، از آرایهٔ تضاد به‌طور گسترده استفاده شده است. تضاد، آرایهٔ ادبی‌ای است که در آن، دو یا چند کلمهٔ متضاد در یک جمله یا بیت به‌کار می‌روند.
- تشبیه: در این مناجات، از آرایهٔ تشبیه به‌طور گسترده استفاده شده است. تشبیه، آرایهٔ ادبی‌ای است که در آن، دو یا چند چیز با یکدیگر مقایسه می‌شوند.
نتیجه‌گیری
مناجات اول، یکی از زیباترین مناجات‌های خواجه عبدالله انصاری است. این مناجات، با زبانی ساده و روان، مفاهیم عمیق عرفانی را بیان می‌کند.
